Độc đáo Lễ hội Truyền thống Xa mã-Rước kiệu Đình Hoàng Châu
Ngày 15/7/2024 (tức ngày 10/6 âm lịch), Đảng ủy - HĐND - UBND - UBMTTQVN xã Hoàng Châu long trọng tổ chức lễ họi truyền thống Xa mã rước kiệu năm 2024. Đây là là 1 trong 12 di sản văn hóa phi vật thể quốc gia được bảo tồn vì những giá trị văn hóa độc đáo, đặc trưng cho cuộc sống của cư dân vùng duyên hải Bắc Bộ. Lễ hội thể hiện truyền thống "uống nước nhớ nguồn" và hội tụ của nhiều giá trị văn hóa của cư dân miền biển, biểu dương tinh thần đoàn kết, trách nhiệm chung vì cộng đồng của dân làng, là dịp để giáo dục con cháu đạo lý hướng về cội nguồn.
Lễ hội Xa Mã - Rước kiệu xã Hoàng Châu có cách ngày nay khoảng 300 năm, là một trong những giá trị văn hóa được người dân ở đây nâng niu, gìn giữ qua rất nhiều biến thiên của lịch sử. Lễ hội được tổ chức từ mùng 10 tháng 6 âm lịch và kéo dài trong 3 ngày, nhằm tưởng nhớ đến công lao của vị thành hoàng và các bậc tiền nhân đã có công khai sinh lập làng là: Mẫu Liễu Hạnh, hai vị Thành hoàng là Đô Nguyên Soái Tuyên Nghi Chi thần và Phó Nguyên Soái Duy Bùi chi thần; đồng thời cũng là để cầu mong cho 1 năm mưa gió thuận hòa, mùa cá bội thu.
Lễ hội được tổ chức ngay tại Đình làng - nơi được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch Quyết định xếp hạng Di tích quốc gia ngày 4/7/2014. Đình Hoàng Châu được xây dựng từ thế kỷ 17. Lúc đầu, đình được khởi dựng sát phía bờ biển, nơi có độ cao lớn hơn bình diện chung của khu vực.Trải qua thời gian, sự biến đổi về địa chất và nước biển dâng, cùng với việc người Pháp xây dựng cây đèn biển La Vang, nên vào năm Khải Định thứ nhất (1916), nhân dân đã chuyển đình về sâu hơn trong làng như bây giờ. Đình Hoàng Châu nhiều lần được trùng tu, tôn tạo để trở thành một công trình tổng thể phục vụ nhu cầu tín ngưỡng, tâm linh của nhân dân như hiện nay.
Qua các thần phả, sắc phong và các văn bia hiện còn lưu giữ tại đình, lễ hội làng Hoàng Châu từ xa xưa đã được tổ chức vào mùa gió nam, mưa lũ nhiều. Lễ hội đã được cấp ủy Đảng, chính quyền và nhân dân địa phương lưu bảo tồn, phát huy nguyên giá trị bản sắc tới ngày hôm nay.
Cũng như nhiều lễ hội dân gian khác, phần Lễ bao gồm các nghi thức: Tế cáo yết, tế chính và tế an vị. Ở phần này các du khách thập phương cũng như những người con của làng đều về đây thành kính dâng hương, tế lễ trước ban thờ các vị thành hoàng, cầu mong điều may mắn, an bình trong cuộc sống và tỏ lòng biết ơn công đức tổ tiên.
Phần hội là nghi thức rước kiệu và xa mã. Rước kiệu là hoạt động mang đậm sự tín ngưỡng tâm linh, độc đáo. Các nam quan, nữ quan tham gia rước kiệu tại hội làng được chọn phải là những người chưa có vợ, chồng; gia đình không có tang. Khi những chiếc kiệu ngai linh thiêng thần thánh, do những nam thanh nữ tú khiêng bỗng chạy như bay trên sân đình và đi khắp làng như thần thánh hiển linh. Một nội dung được coi là điểm nhấn, thu hút đông sự quan tâm của nhân dân và du khách thập phương đó chính là xa mã hay còn gọi là thi kéo ngựa gỗ tái hiện lại cảnh rèn luyện, tập trận của binh sĩ thời xưa. Cuộc thi có hai đội tham gia là giáp Đông và giáp Đoài. Xa mã là 2 giá xe bằng khung gỗ chắc chắn, có thể di chuyển, cơ động. Mỗi giá xe có 4 bánh xe bằng gỗ. Trên giá xe có ngựa chiến bằng gỗ, thân to, vững chắc, có dây cương, yếm hoa, cổ đeo lục lạc. Mỗi đội có quân số từ 12 đến 15 người tham gia, với trang phục chỉnh tề theo đúng quy định của hội làng. Các thành viên của hai đội mặc trang phục gọn gàng, quần ống chẽn, đầu chít khăn kiểu đầu rìu màu vàng hoặc đỏ để phân biệt với nhau. Người chỉ huy tay cầm cờ đuôi nheo có màu sắc khác nhau để phân biệt với bên đối phương. Cuộc chơi bắt đầu khi có hiệu lệnh phát ra từ vị chủ quản, hai ngựa gỗ dưới sự điều khiển khéo léo, nhịp nhàng nhưng rất mạnh mẽ, quyết liệt của người chỉ huy mỗi giáp. Quy định của cuộc chơi bên nào chiến thắng phải kéo ngựa chạy đủ 3 vòng, không chạm vạch. Điều tối kỵ là không làm tổn thương đến Xa mã cũng như đối phương và các thành viên trong đội. Ở cuộc chơi này cả người xem và người chơi có cảm giác rất hưng phấn, như được tham gia một buổi tập trận thực sự. Người chơi thì chơi hết mình, còn người xem thì cổ vũ nhiệt tình. Tiếng hò reo vang lên khắp nơi. Tiếng chiêng, tiếng trống liên hồi sục sôi dồn dập. Một không khí lễ hội náo nhiệt mang tinh thần thượng võ, đậm đà bản sắc dân gian.
![]()
Để làm tăng thêm sự phong phú, hấp dẫn cho ngày hội, địa phương đã tổ chức thêm nhiều hoạt động văn hóa văn nghệ, thể dục thể thao và các trò chơi dân gian như: kéo co, bắt vịt, chọi gà tạo không khí vui tươi phấn khởi trong nhân dân. Năm nay mặc dù tổ chức vào ngày trong tuần, song lượng du khách và nhân dân vẫn thu xếp thời gian và công việc về dự hội khá đông.
Lễ hội Xa Mã - Rước kiệu không chỉ là một nét đẹp văn hóa đặc sắc của ngư dân vùng biển mà còn có tác dụng bảo tồn giá trị văn hóa lâu đời của cha ông, là dịp để giáo dục truyền thống và tình yêu quê hương, đất nước; củng cố tình đoàn kết gắn bó trong cộng đồng làng xã trong phát triển kinh tế - xã hội, bảo vệ vùng đất, vùng biển thiêng liêng của tổ tiên, ông cha đã để lại, góp phần bảo vệ biển đảo thân yêu của Tổ quốc.
Trung Tuyến.