Đặc khu Cát Hải – một mô hình hành chính đặc biệt của thành phố Hải Phòng, được thành lập theo Nghị quyết số 1669/NQ-UBTVQH15 ngày 16 tháng 6 năm 2025 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam khóa XV. Việc sắp xếp các đơn vị hành chính cấp xã thuộc huyện Cát Hải trước đây thành Đặc khu Cát Hải là dấu mốc quan trọng, thể hiện tầm nhìn chiến lược, khẳng định vai trò và vị thế đặc biệt của khu vực này trong tiến trình phát triển của thành phố Hải Phòng và vùng Duyên hải Bắc Bộ.
(Đảo Cát Bà - Đặc khu Cát Hải)
1. Vị trí địa lý – quy mô tự nhiên – dân số
Đặc khu Cát Hải nằm ở phía Đông Nam của thành phố Hải Phòng, cách trung tâm thành phố khoảng 30km đường biển. Với tổng diện tích tự nhiên gần 345km² (chưa bao gồm khu vực quần đảo Long Châu), nơi đây sở hữu 388 đảo lớn nhỏ, nổi bật là hai đảo chính:
- Đảo Cát Hải (còn gọi là khu Đôn Lương): khoảng 40km².
- Đảo Cát Bà (còn gọi là khu Hà Sen): rộng khoảng 144km² (không tính diện tích mặt nước).
Tính đến ngày 31/12/2024, Tổng dân số: 71.211 người ( trong đó dân số thường trú: 36.755 người; dân số tạm trú quy đổi là: 34.456 người)
2. Cảnh quan thiên nhiên – Di sản thế giới
( Rừng ngập mặn - Phù Long)
Cát Hải là nơi hội tụ của rừng, biển, núi đá vôi và hệ sinh thái rừng ngập mặn, tạo nên vẻ đẹp hài hòa, hùng vĩ và thơ mộng hiếm nơi nào có được. Khu vực này là cửa ngõ phía Tây Nam của vịnh Bắc Bộ, liền kề với vịnh Hạ Long, và là một phần trong hệ sinh thái biển – đảo liên kết đặc biệt.
(Vẻ đẹp của vịnh Lan Hạ)
Vịnh Lan Hạ – viên ngọc xanh của đảo ngọc – được Hiệp hội Các vịnh đẹp nhất thế giới (MBBW) công nhận năm 2020 là một trong những vịnh đẹp nhất toàn cầu. Năm 2004, UNESCO đã công nhận quần đảo Cát Bà là Khu dự trữ sinh quyển thế giới. Và đến tháng 9 năm 2023, Di sản thiên nhiên thế giới quần đảo Cát Bà – Hạ Long đã chính thức được UNESCO công nhận là Di sản thiên nhiên thế giới với giá trị nổi bật toàn cầu (OUV), trở thành biểu tượng quốc tế về bảo tồn và phát triển bền vững.
(Voọc Cát Bà - ảnh Huy Cầm)
Đặc biệt, đảo Cát Bà là nơi sinh sống duy nhất của loài Voọc đầu Vàng – một trong những loài linh trưởng quý hiếm nhất thế giới, được xếp hạng Cực kỳ nguy cấp (CR) trong Sách Đỏ IUCN. Voọc Cát Bà không chỉ là biểu tượng của hệ sinh thái đặc hữu mà còn là minh chứng sống động cho giá trị bảo tồn thiên nhiên tại đặc khu.
3. Kinh tế – giao thông – hạ tầng: Cát Hải hội nhập mạnh mẽ
Đặc khu Cát Hải là điểm kết nối chiến lược giữa Hải Phòng – Quảng Ninh – Hà Nội, sở hữu hệ thống hạ tầng đồng bộ, hiện đại bậc nhất vùng Duyên hải Bắc Bộ:
(Cầu vượt biển Tân Vũ – Lạch Huyện)
- Cầu vượt biển Tân Vũ – Lạch Huyện: dài 15,6km – dài nhất Việt Nam, kết nối trực tiếp đất liền với Cát Hải.
- Cáp treo Cát Hải – Phù Long: tuyến cáp treo xuyên đảo độc đáo phục vụ du lịch.
(Ga Cáp treo Phù Long - Cát Hải)
- Cảng nước sâu quốc tế Lạch Huyện: một trong những cảng cửa ngõ lớn nhất miền Bắc, trung tâm trung chuyển hàng hóa quốc tế.
(Cảng nước sâu quốc tế Lạch Huyện)
- Tổ hợp sản xuất ô tô VinFast Cát Hải: biểu tượng của nền công nghiệp Việt Nam hiện đại.
(Tổ hợp sản xuất ô tô VinFast Cát Hải)
Đặc biệt, tuyến đường hoa giấy ven biển dài hơn 20km, ôm trọn triền núi và làng biển, đã được mệnh danh là “con đường ven biển đẹp nhất miền Bắc Việt Nam”, trở thành biểu tượng mới của du lịch sinh thái biển – đảo Cát Hải.
"Hoàng hôn trên con đường ven biển đẹp nhất miền Bắc Việt Nam”
4. Du lịch – nghỉ dưỡng – khám phá không gian di sản
Đặc khu Cát Hải là thiên đường du lịch, nghỉ dưỡng và trải nghiệm khám phá thiên nhiên hoang sơ. Du khách có thể:
(Bãi tắm Cát Cò 1,2 và khu nghỉ dưỡng cao cấp flamigo Cát Bà)
- Tắm biển tại Cát Cò, Cát Dứa, Tùng Thu, Vạn Bội…Bãi tắm mới Các Bà vịnh trung tâm..
- Tham quan các hang động kỳ thú như Thiên Long, Trung Trang, Quân Y…
- Trải nghiệm leo núi, chèo kayak, lặn ngắm san hô, đạp xe xuyên rừng quốc gia, khám phá làng chài Việt Hải…
- Thưởng thức đặc sản địa phương: cá song, bề bề, tu hài, ngao Phù Long, gà Liên Minh, mật ong rừng, cam Gia Luận, khoai sọ Hiền Hào, và đặc biệt là nước mắm Cát Hải – thương hiệu truyền thống có từ thế kỷ XX.
(Du thuyền trên Vịnh Lan Hạ)
Hệ thống lưu trú tại đây phong phú với hơn 316 cơ sở lưu trú du lịch, 149 tàu du lịch, tàu nghỉ đêm trên vịnh, từ các resort cao cấp như Mgallery, Flamingo… đến các homestay cộng đồng.
5. Lễ hội truyền thống – bảo tồn văn hóa dân gian
(Lễ hội Xa mã đình Hoàng Châu,10/6 âm lịch)
- Lễ hội Xa mã đình Hoàng Châu (10/6 âm lịch) – Di tích lịch sử quốc gia.
- Lễ hội Đền Hiền Hào (12/1 âm lịch), tưởng nhớ Mẫu Bà – người dạy dân cấy trồng, dệt vải, đánh bắt.
- Lễ hội Đua thuyền thị trấn Cát Hải (21/1 âm lịch), kết hợp rước nước, thi làm bánh trôi, thi đan lưới, kéo co nữ… khơi dậy khát vọng mùa cá mới.
(Kinh khí cầu tại lễ hội kỷ niệm ngày Bác hồ về thăm Cát Hải Cát Hải, Cát Bà)
- Lễ hội kỷ niệm ngày Chủ tịch Hồ Chí Minh về thăm Cát Hải (31/3 /1959), là ngày hội lớn của Đặc khu
- Hội đền Bà xã Hiền Hào; hội Đình làng ở Trân Châu và nhiều nghi lễ gắn với biển đảo.
6. Tầm nhìn và khẳng định vị thế đặc khu Cát Hải
(Diện mạo mới trên đặc khu Cát Hải)
Việc thành lập Đặc khu Cát Hải là sự hội tụ giữa giá trị tự nhiên – văn hóa – lịch sử và sự đột phá trong tổ chức bộ máy hành chính. Đây không chỉ là sự kiện hành chính đơn thuần mà còn mở ra một kỷ nguyên mới cho phát triển bền vững, đột phá về du lịch – kinh tế – dịch vụ – công nghiệp công nghệ cao – logistics biển đảo…
Cát Hải – viên ngọc sáng nơi cửa biển, đang chuyển mình mạnh mẽ để trở thành một “đặc khu kiểu mẫu” về quản trị, phát triển và bảo tồn di sản. Đặc khu Cát Hải sẽ không chỉ là điểm đến, mà còn là niềm tự hào của Hải Phòng, của Việt Nam trong dòng chảy hội nhập và phát triển./.